مقدمه

کیفیت علوفه یکی از ارکان اصلی موفقیت در تولید دام، چه در گاوداری‌های شیری و چه پرواری است. با توجه به محدودیت‌های منابع خوراکی و هزینه بالای تغذیه، حفظ کیفیت علوفه ذخیره‌شده و به‌ویژه سیلو شده، از اولویت‌های مهم برای هر دامداری به شمار می‌رود. سیلو کردن نه‌تنها یک روش ذخیره‌سازی است، بلکه فرآیندی بیولوژیکی برای تخمیر کنترل‌شده علوفه جهت جلوگیری از فساد، کاهش تلفات مواد مغذی و ارتقای پایداری در شرایط انبارداری است.

در این مسیر، انتخاب و کاربرد تلقیح‌گرهای سیلو (Silage Inoculants) یکی از مهم‌ترین ابزارهای علمی برای کنترل کیفیت تخمیر و پایداری سیلو محسوب می‌شود. این مقاله با هدف ارائه‌ی مطالب کاربردی و اجرایی، به بررسی عوامل کلیدی در سیلو کردن موفق، نقش باکتری‌های اسید لاکتیک (LAB)، نحوه مدیریت تلقیح‌گرها و معرفی سویه‌های ضد فساد سیلو می‌پردازد.

• درک حفظ علوفه؛ هدف سیلوگذاری چیست؟

هدف از سیلو کردن، حفظ مواد مغذی و انرژی موجود در علوفه برای دوره‌ای است که تولید خوراک تازه دشوار یا غیرممکن است. از جمله پارامترهای کلیدی که باید در فرآیند سیلو مدنظر باشد:

• حفظ ماده خشک (DM)
• جلوگیری از افت پروتئین خام، انرژی و مواد معدنی
• ممانعت از رشد قارچ‌ها، کپک‌ها و باکتری‌های نامطلوب

یکی از تهدیدهای اصلی در سیلو، ورود اکسیژن است که با رشد میکروارگانیسم‌های هوازی باعث افزایش دمای سیلو، فساد و کاهش کیفیت می‌شود. تلقیح‌گرهای باکتریایی با اسیدی کردن سریع محیط سیلو کاهش (pH) شرایط را برای رشد عوامل مخرب نامساعد می‌کنند و فرآیند تخمیر را در جهت حفظ حداکثری کیفیت علوفه هدایت می‌نمایند.

• تلقیح‌گرهای معمولی سیلو: پیش‌برنده‌ی تخمیر با دقت بالا

تلقیح‌گرهای معمولی بر پایه‌ی باکتری‌های اسید لاکتیک طراحی شده‌اند که توانایی بالایی در تخمیر قندهای محلول و تولید اسید لاکتیک دارند. این باکتری‌ها با کاهش سریع pH از طریق تولید اسید لاکتیک، مانع رشد میکروب‌های مضر می‌شوند.

از مهم‌ترین سویه‌های مورد استفاده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• Lactobacillus plantarum
• Pediococcus pentosaceus
• Enterococcus faecium

تحقیقات نشان داده‌اند که این تلقیح‌گرها باعث افزایش نرخ اسیدی شدن سیلو و بهبود کیفیت نهایی می‌شوند. همچنین با کاهش ضایعات خشک ، پایداری و زمان ماندگاری علوفه نیز افزایش می‌یابد.

• سویه‌های تلقیح‌گر سیلو ضد فساد: افزایش پایداری علوفه در شرایط سخت

در شرایطی که سیلو پس از باز شدن در معرض هوا قرار می‌گیرد، خطر رشد کپک‌ها و فساد هوازی افزایش می‌یابد. برای مقابله با این مشکل، استفاده از تلقیح‌گرهای ضد فساد ضروری است. این تلقیح‌گرها معمولاً از نوع Lactobacillus buchneri  هستند که با تولید اسید استیک محیطی پایدار و ضد هوازی ایجاد می‌کنند.

طبق مطالعات انجام‌شده:

• تلقیح با L. buchneri  موجب کاهش رشد کپک و قارچ می‌شود.
• در محصولات مرطوب مانند (ذرت سیلویی با رطوبت بالا)، این سویه موجب افزایش طول عمر نگهداری و کاهش فساد می‌گردد.
• استفاده از L. buchneri  باعث حفظ کیفیت علوفه تا چند روز پس از باز شدن سیلو شده است.

🟩 کاربرد دامداری: در فصول گرم، شرایط مرطوب یا سیلوهای بلندمدت، استفاده از تلقیح‌گرهای ضد فساد مانند L. buchneri  پیشنهاد می‌شود.

• مدیریت تلقیح‌گر سیلو: چگونه استفاده کنیم تا بهترین نتیجه را بگیریم؟

صرف استفاده از تلقیح‌گر به‌تنهایی کافی نیست؛ نحوه‌ی مدیریت و کاربرد آن نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. نکات مهم در استفاده مؤثر از تلقیح‌گرها شامل موارد زیر است:

• ✅ محاسبه دقیق دوز تلقیح بر اساس وزن علوفه
• ✅ استفاده از آب تمیز در محلول‌سازی تلقیح‌گر
• ✅ اسپری یکنواخت بر روی علوفه در هنگام بارگیری در سیلو
• ✅ نگهداری صحیح بسته‌های تلقیح‌گر در محیط خنک و خشک تا زمان مصرف

در صورت استفاده نامناسب، حتی بهترین تلقیح‌گرها نیز نمی‌توانند عملکرد مطلوبی داشته باشند.

• انتخاب بهترین تلقیح‌گر سیلو: تطابق با شرایط گله و هدف تولید

در انتخاب تلقیح‌گر سیلو باید به نیاز مزرعه و دام توجه شود. برای مثال:

• در دامداری‌های شیری، هدف افزایش کیفیت و ماندگاری انرژی است.
• در گاوهای پرواری، تأکید بر حفظ ماده خشک و بهبود خوراک‌پذیری است.
• در علوفه‌های مرطوب مانند ذرت، تلقیح‌گرهای ضد هوازی اولویت دارند.

• نتایج میدانی: تأثیر تلقیح‌گر بر کیفیت نهایی سیلو

در یک بررسی مقایسه بین سیلوهای تلقیح‌شده و بدون تلقیح نشان داد:

• تعداد کلونی‌های LAB در سیلوهای تلقیح‌شده تا ۸۸ میلیون CFU/g افزایش یافت.
• در مقابل، سیلوهای بدون تلقیح تنها ۱۹ میلیون CFU/g LAB داشتند.
• این تفاوت باعث کاهش سریع‌تر pH و تثبیت بهتر سیلو شده است.

همچنین داده‌های مراکز تحقیقاتی نشان داده‌اند که استفاده از تلقیح‌گر باعث:

• افزایش مصرف خوراک توسط دام
• بهبود عملکرد تولید شیر
• کاهش نیاز به مکمل‌های خوراکی گران‌قیمت
• صرفه‌جویی اقتصادی در تغذیه گله

نتیجه‌گیری :

استفاده از تلقیح‌گرهای مناسب و مدیریتی علمی در سیلوگذاری می‌تواند تفاوت چشمگیری در کیفیت علوفه، سلامت دام، و بهره‌وری اقتصادی مزرعه ایجاد کند. به‌ویژه در شرایط اقتصادی حساس، با کاهش ضایعات و حفظ مواد مغذی، تلقیح‌گرها به ابزاری قابل‌اعتماد برای تغذیه بهینه دام تبدیل شده‌اند.

توصیه پایانی:
هر دامداری باید بر اساس شرایط اقلیمی، نوع دام، ترکیب علوفه و طول دوره مصرف، تلقیح‌گر خاص خود را با مشورت متخصصان تغذیه و منابع معتبر انتخاب کند.

مجله گاودار شماره 316